Τα Ψυχοσάββατα και οι Πανσπερμίες των Ελλήνων
Ψυχοσάββατο θεωρείται κυρίως το Σάββατο πριν την Κυριακή των Απόκρεω και το Σάββατο πριν την Κυριακή της Πεντηκοστής, οπότε και τελούνται επίσημα μνημόσυνα της Εκκλησίας υπέρ των κεκοιμημένων “των επ’ ελπίδι αναστάσεως ζωής αιωνίου, […] ευσεβώς ορθοδόξων, βασιλέων, πατριαρχών, αρχιερέων, ιερέων, ιερομόναχων, ιεροδιακόνων, μοναχών, μοναζουσών, πατέρων, προπατόρων, πάππων, προπάππων, γονέων, συζύγων, τέκνων, αδελφών και συγγενών ημών εκ των απ’ αρχής και μέχρι των εσχάτων”.
Πηγαίνοντας πίσω στους αρχαίους Έλληνες, αυτή ήταν μια εποχή γιορτής για την αναμονή της άνοιξης. Αυτή η γιορτή περιελάμβανε τελετουργικά αφιερωμένα και στην “νέα ζωή” (το μπουμπούκιασμα των δέντρων, των κλημάτων, των λουλουδιών, κτλ.) και στις ψυχές των νεκρών που πίστευαν ότι ανέβαιναν στον “πάνω κόσμο” περίπου την 1η Μαρτίου. Με την ανατολή του χριστιανισμού η εκκλησία προσπάθησε να υποβαθμισει τις παγανιστικές τελετές και να τις αντικαταστήσει με χριστιανικές πρακτικές. Για αυτό, κατά την διάρκεια αυτών των ημερών βρίσκουμε την πρακτική ειδικών λειτουργιών και μνημοσύνων στα τρία Ψυχοσάββατα όπου οι άνθρωποι πηγαίνουν βρασμένο σιτάρι (κόλιβα) στην εκκλησία και τα μοιράζουν στο εκκλησίασμα μετά την λειτουργία στην μνήμη των αγαπημένων τους. Αυτά τα Σάββατα είναι τα δύο Σάββατα πριν την “Κυριακή της Απόκρεω ” και την “Κυριακή της Τυρινής”και το πρώτο Σάββατο μετά την Καθαρά Δευτέρα-η μέρα των Αγ.Θεοδώρων.
Επειδή λοιπόν οι νεκροί πιστεύεται ότι βρίσκονται ήδη από την αρχή του Τριωδίου στον επάνω κόσμο. Τα πράγματα λοιπόν είναι… επικίνδυνα για τη ζωή. Ετσι πρέπει να τις καλοπιάσουν για να βοηθήσουν στην αναπαραγωγή της ζωής και στη βλάστηση της φύσης. Την ίδια περίοδο, οι αρχαίοι Αθηναίοι γιόρταζαν τα Ανθεστήρια (γιορτή των λουλουδιών και των νεκρών), οι Ρωμαίοι και οι Βυζαντινοί τα Λεμούρια, Ροσάλια ή Ρουσάλια.
Ο στόχος της χαρούμενης γιορτής είναι να χαιρετίσουν και να εξευμενίσουν τη γη, στην οποία βρίσκεται θαμμένος ο κόκκος του σίτου, έτσι, τώρα που ετοιμάζεται να έρθει η Ανοιξη και να βλαστήσουν όλα, να είναι πλούσια η σοδειά από την οποία κρέμεται η ίδια η ζωή. Ετσι μέσα στα γλέντια καλό είναι να θυμάται ο άνθρωπος αυτούς που είναι θαμμένοι στη γη για να συνειδητοποιεί ότι κι αυτός είναι σαν τον κόκκο του σίτου, που βλασταίνει και πεθαίνει.
Μαζί με τη χαρά, η ψυχή, βιώνει και τη λύπη για τη θνητότητα του ανθρώπινου είδους. Γι’ αυτό και σύντομα προσδοκά το μήνυμα της Ανάστασης.
Έθιμα
Στην Κρήτη πιστεύουν οτι το Ψυχοσάββατο οι ψυχές κάθονται στα δέντρα και μας βλέπουν. Αν κόψεις ένα κλαδί θα πέσουν κάτω και θα παραπονεθούνε… για αυτό την παραμονή και ανήμερα του Ψυχοσάββατου δεν κόβουν δέντρα.
Πηγαίνουν κόλλυβα στην εκκλησία και μετά τη λειτουργία τα μοιράζουν.
Υπάρχει ένα παλιό έθιμο στο οποίο μαντεύετε ποιόν θα παντρευτείτε.
Βάζετε λίγο σιτάρι κάτω από το μαξιλάρι σας και προσεύχεστε στους Αγ.Θεοδώρους να σας αποκαλύψουν τον μελλοντικό σας σύζυγο στο όνειρό σας. Αυτό, στην Αρκαδία…
-Την ιερότητα των ημερών αυτών δείχνει και η αποχή των γυναικών από κάθε εργασία, η συνήθεια να μη λούζονται τα Ψυχοσάββατα και άλλες τέτοιου είδους απαγορεύσεις.
“Ανάθεμα που δούλευε τα τρία τα Σαββάτα,
το Κρεατινό, το Τυρινό, τ’ αγίου Θεοδώρου ! “
Εκκλησιολογικά
Κάθε Σάββατο η προσευχή της Εκκλησίας είναι αφιερωμένη στους κεκοιμημένους.
Όμως δύο είναι τα Ψυχοσάββατα που έχουν καθιερωθεί και τελούνται Μνημόσυνα της Εκκλησίας για όλους τους κεκοιμημένους.
Το Σάββατο προ της Κυριακής των Απόκρεω και
Το Σάββατο προ της Κυριακής της Πεντηκοστής.
Μεσα στην ιδιαίτερη μέριμνά της για τούς κεκοιμημένους η αγία Ορθόδοξη Εκκλησία μας έχει καθορίσει ξεχωριστή ημέρα της εβδομάδος γι’ αυτούς.
Όπως η Κυριακή είναι η ημέρα της αναστάσεως του Κυρίου, ένα εβδομαδιαίο Πάσχα, έτσι το Σάββατο είναι η ημέρα των κεκοιμημένων, για να τους μνημονεύουμε και να έχουμε κοινωνία μαζί τους. Σε κάθε προσευχή και ιδιαίτερα στις προσευχές του Σαββάτου ο πιστός μνημονεύει τούς οικείους, συγγενείς και προσφιλείς, ακόμη και τούς εχθρούς του που έφυγαν από τον κόσμο αυτό, αλλά ζητά και τις προσευχές της Εκκλησίας γι’ αυτούς.
Στο δίπτυχο, που φέρνουμε μαζί με το πρόσφορο για τη θεία Λειτουργία, αναγράφονται τα ονόματα των ζώντων και των κεκοιμημένων, τα οποία μνημονεύονται.
Σε ετήσια βάση η Εκκλησία έχει καθορίσει δύο Σάββατα, τα οποία αφιερώνει στους κεκοιμημένους της. Είναι τα μεγάλα Ψυχοσάββατα• το ένα πριν από την Κυριακή της Απόκρεω και το άλλο πριν από την Κυριακή της Πεντηκοστής.
Με το δεύτερο Ψυχοσάββατο διατρανώνεται η πίστη μας για την καθολικότητα της Εκκλησίας, της οποίας την ίδρυση και τα γενέθλια ( επί γης ) γιορτάζουμε κατά την Πεντηκοστή. Μέσα στη μία Εκκλησία περιλαμβάνεται η στρατευομένη εδώ στη γη και η θριαμβεύουσα στους ουρανούς.
Το Ψυχοσάββατο πριν από την Κυριακή της Απόκρεω έχει το εξής νόημα : Η επόμενη ημέρα είναι αφιερωμένη στη Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου, εκείνη τη φοβερή ημέρα κατά την οποία όλοι θα σταθούμε μπροστά στο θρόνο του μεγάλου Κριτή. Για το λόγο αυτό με το Μνημόσυνο των κεκοιμημένωνζητούμε από τον Κύριο να γίνει ίλεως και να δείξει τη συμπάθεια και τη μακροθυμία του, όχι μόνο σε μας αλλά και στους προαπελθόντας αδελφούς, και όλους μαζί να μας κατατάξει μεταξύ των υιών της Επουράνιας Βασιλείας Του.
Κατά τα δύο μεγάλα Ψυχοσάββατα η Εκκλησία μας καλεί σε μία παγκόσμια ανάμνηση «πάντων των απ’ αιώνος κοιμηθέντων ευσεβώς επ’ ελπίδι αναστάσεως ζωής αιωνίου». Μνημονεύει:
* Όλους εκείνους που υπέστησαν «άωρον θάνατον», σε ξένη γη και χώρα, σε στεριά και σε θάλασσα.
* Εκείνους που πέθαναν από λοιμική ασθένεια, σε πολέμους, σε παγετούς, σε σεισμούς και θεομηνίες.
* Όσους κάηκαν ή χάθηκαν.
* Εκείνους που ήταν φτωχοί και άποροι και δεν φρόντισε κανείς να τούς τιμήσει με τις ανάλογες Ακολουθίες και τα Μνημόσυνα.
Μακαρόνια και Μακαρώνια
Δεν είναι λοιπόν εκπληκτικό το γεγονός, ότι κατά τις ανοιξιάτικες γιορτές, όταν η φύση ξυπνά απ’τη νάρκη, ανεβαίνουν και οι νεκροί στον επάνω κόσμο και δέχονται τις προσφορές και τις τιμές των ζωντανών; Και επειδή στο επιμνημόσυνο δείπνο, τη λεγόμενη μακαριά, οι προσφορές στους νεκρούς είναι, εκτός απ’τα κόλλυβα, και τα ζυμαρικά, αυτά, απ’τις λέξεις “μακαρία” και “αιωνία”, ονομάστηκαν μακαρόνια και η τρίτη εβδομάδα της Αποκριάς, της οποίας τα ζυμαρικά είναι το ειδικό, όπως και το τυρί, έδεσμα, ονομάστηκε Μακαρωνού.
ΤΑ ΚΟΛΛΥΒΑ
Τα κόλλυβα δεν είναι σύγχρονη συνήθεια αλλά προ-χριστιανική και η λέξη προέρχεται από τη λέξη «κόλλυβος» που σήμαινε τον κόκκο του σίτου και ένα μικράς αξίας νόμισμα. Οι αρχαίοι μας πρόγονοι προσέφεραν στους νεκρούς την «πανσπερμία» ένα μείγμα σιταριού και άλλων καρπών. Σε ανασκαφές (στη Θεσσαλία) έχουν βρεθεί υπολείμματα σιταριού ξηρών καρπών και ροδιού μέσα σε πανέρι.
Σήμερα τα λένε και απλά «σιτάρι» πιθανόν για να αποσιωπούν τη λέξη κόλλυβα, που συνδέεται με μνημόσυνα και συνεπώς με τον πόνο. Σε πολλά μέρη, το ίδιο τελετουργικό παρασκεύασμα το φτιάχνουν και για τους ζωντανούς την παραμονή της ονομαστικής τους γιορτής και τα λένε «σπερνά» επειδή τα πηγαίνουν στην εκκλησία την παραμονή για να «διαβαστούν» στον εσπερινό.
thesecretrealtruth / Image by courtyardpix from depositphotos.com
